خبرگزاری جمهوری اسلامی (به انگلیسی: Islamic Republic News Agency) که بیشتر با سرواژه ایرنا (به انگلیسی: IRNA) شناخته می‌شود، نام خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران است. پیش از انقلاب اسلامی ایران، نام آن خبرگزاری پارس بود. این خبرگزاری در سال ۱۳۱۳ خورشیدی و به‌دستور رضاشاه و زیر نظر وزارت امور خارجه ایران تأسیس شد. امروزه ایرنا با ۸۰ سال سابقه خبررسانی، ریشه‌دارترین آژانس خبررسانی ایران به حساب می‌آید.

ایرنا هم‌اکنون ۶۰ دفتر نمایندگی در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها و بیش از ۳۰ دفتر در سراسر جهان دارد در نتیجه این خبرگزاری امروزه اخبار ایران و سراسر جهان را برای استفادهٔ نشریات و سازمان‌های داخلی روی خروجی‌های خود قرار می‌دهد.

در بخشی از تاریخ پویش خبری ایرنا، خبرگزاری با افت و خیزهایی همراه بوده است و آن را باید ناشی از تلاش برخی گروه‌ها و دسته‌های سیاسی دانست که برای دستیابی به منافع و اهداف گروهی، از خبرگزاری رسمی دولت به عنوان رسانه‌ای باندی و تریبونی تک سویه بهره جستند، اما بیشتر نیروی‌های متخصص سازمان تا حد امکان به ارزش‌ها و فعالیت‌های حرفه‌ای خود وفادار ماندند.

شعار این خبرگزاری «سرعت، صحت و دقت» می‌باشد.

تاریخچه

ایرنا، خبرگزاری رسمی و ریشه دارترین نهاد حرفه‌ای گردآوری و انتشار خبر در ایران است. این سازمان بر شالودهٔ چند دهه فعالیت خبری و رسانه‌ای بنا شده و از نظر سابقه و ویژگی‌های حرفه‌ای، هیچ بنگاه خبری در ایران قابل همسنجی با آن نیست.

بنیان ایرنا در سال ۱۳۱۳ خورشیدی و با تأسیس «آژانس پارس» گذارده شد؛ بنگاه خبری که در چارچوب سازمانی وزارت امور خارجه و با هدف گردآوری، ترجمه و انتشار اخبار ایران و جهان به وجود آمد. نزدیک به چهار دهه بعد، وزارتخانه‌ای با عنوان اطلاع‌رسانی فعالیت خود را در دولت وقت آغاز کرد و بدین ترتیب در سال ۱۳۴۲، آژانس پارس به «خبرگزاری پارس» با نام اختصاری «پانا» (PANA) تغییر نام داد. پیش از این، آژانس پارس برای مدتی به طور مشترک با رادیو فعالیت می‌کرد و تهیه کنندگی اخبار این رسانه را بر عهده داشت.

آژانس پارس از سال‌های نخستین فعالیت، همکاری‌های خود با بنگاه‌های پرسابقه و مهم خبری غربی همچون «خبرگزاری فرانسه»، «آسوشیتدپرس»، «رویترز» و نیز خبرگزاری «آناتولی» ترکیه را آغاز کرد و در مسیر حرفه‌ای شدن گام برداشت. پایه‌گذاری وزارتخانه تازه «اطلاعات و جهانگردی» در سال ۱۳۵۳ سبب شد تا خبرگزاری پارس نیز از نظر تشکیلاتی دگرگونی‌هایی را تجربه کند. در این دگرگونی‌ها، خبرگزاری پارس از اداره کل خبرگزاری به سازمان خبرگزاری تبدیل و به عنوان یک شرکت سهامی دولتی شناسایی شد. اساسنامه آن نیز با ۲۳ ماده و هفت تبصره به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید.

سه سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی یعنی در دی ماه ۱۳۶۰، با تصمیم نمایندگان مجلس، خبرگزاری پارس به خبرگزاری جمهوری اسلامی با نام اختصاری «ایرنا» (IRNA) تغییر نام داد و فصل تازه‌ای در فعالیت‌های این رسانه گشوده شد.

نمایی از ایرنا

گردآوری اخبار ایران و جهان مهمترین کارکرد و وظیفه بنیادین و اولیه ایرنا بود. اما بعدها کار نگارش گزارش‌های خبری، تحلیلی، تفسیری و پژوهشی، مصاحبه‌های تخصصی و نیز انتشار بولتن‌های موضوعی، راهبردی و نظرسنجی را به عهده گرفت که همچنان ادامه دارد.

بخشی از برآیند فعالیت‌های ایرنا در تارنمای آن قابل دیدن و دسترسی است. البته پیش از سال ۱۳۷۶، اخبار ایرنا روی تلکس برای مسوولان و دیگر رسانه‌ها قابل دسترسی بود. در سال ۱۳۷۶ و پس از انتخاب سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری و تشکیل دولت اصلاحات، تارنمای ایرنا به عنوان یکی از نخستین تارنماهای خبری فارسی زبان گشایش یافت.

بخش عمده کارکردهای پژوهشی خبرگزاری در اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا صورت می‌گیرد. در این پیوند، کارکردهای پژوهشی یاد شده در کنار تولیدات خبری که در اتاق خبر ایرنا سامان می‌یابد، روی تارنمای ایرنا برای بهره‌مندی عمومی قابل دسترسی است. تهیه بولتن‌های پژوهشی، نمایه سازی روزنامه‌ها و نشریات، ایجاد بانک اطلاعاتی- خبری، انجام دادن طرح‌های نظرسنجی و از همه مهمتر مصاحبه‌های عمقی و حرفه‌یی، تحقیق، تفسیر و پژوهش در مورد طیف گسترده‌ای از اخبار روز و نیز فرایندهای داخلی و خارجی در حوزه‌های گوناگون در زمره وظایف «دفتر پژوهش‌ها و بررسی‌های خبری» قرار دارد.

ایرنا همکاری‌های حرفه‌ای با طیف گسترده‌ای از خبرگزاری‌های مهم خارجی دارد؛ عضو بسیاری از گروه‌ها و ائتلاف‌های مهم رسانه‌ای بین‌المللی است؛ «خبرگزاری بین‌المللی اسلامی» (IINA) وابسته به «سازمان کنفرانس اسلامی»، «سازمان خبرگزاری‌های آسیا- اقیانوس آرام» (OANA)، «ائتلاف خبرگزاری‌های غیرمتعهدها» (NANAP)، «خبرگزاری اکو» (ECONA)، «خبرگزاری اوپک» (OPECNA) و «ائتلاف خبرگزاری‌های دریای خزر» (ACSNA) از جمله گروه‌های رسانه‌ای است که ایرنا در آن حضور و نقشی فعال دارد.

همکاری‌های ایرنا با خبرگزاری‌های جهان پس از انقلاب نیز ادامه یافت و توافقنامه‌های مهمی میان ایرنا و دیگر خبرگزاری‌های مهم آسیایی و منطقه‌ای همچون «شینهوا» (Xinhua) از چین، «ریانووستی» (RIA Novesti) و «ایتارتاس» (ITAR TASS) از روسیه، خبرگزاری «قنا» (QNA) از قطر، «یونهاپ» (Yonhap) از کره جنوبی و ... به امضاء رسید.[۲]

نشان‌واره ایرنا

نشان‌واره ایرنا، نمادی از خانه خدا با نوار تلکس خبرگزاری که با هم ترکیب شده‌اند را نشان می‌دهد.

فرایند تهیه خبر

فرایند تهیه اخبار در ایرنا همچون بسیاری از خبرگزاری‌های حرفه‌ای به دست سردبیران، خبرنگاران حوزه‌های گوناگون و رابطان خبر صورت می‌گیرد. ایرنا در همه استان‌ها و شهرهای مهم کشور و نزدیک به ۳۰ دفتر نمایندگی در سراسر جهان، خبرنگارانی پویا دارد که کار گردآوری اخبار و گزارش‌ها و ارسال آن به سازمان مرکزی را بر عهده دارند. گردآوری اخبار و گزارش‌ها در شهرستان‌ها زیر نظر هشت منطقه خبری صورت می‌گیرد و هر منطقه تعدادی از استان‌های کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد. اخبار و گزارش‌ها توسط رابطین خبری و خبرنگاران شهرستان‌ها تهیه و پس از ارسال به منطقه آن را به طور مستقیم بر روی خروجی‌های سازمان قرار می‌دهند که این اقدام به منظور تمرکز زدایی و سرعت بخشیدن به ارسال خبرها صورت گرفته است.

فعالیت اداره کل اخبار خارجی به عهده هفت گروه اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه، آفریقا، خاورمیانه، شبه قاره هند و آسیای میانه است که شامل اخبار انگلیسی، اخبار عربی، اخبار بین‌المللی فارسی و اخبار خارجی می‌شود.

در خبرگزاری جمهوری اسلامی بخشی از اخبار در بخش شنود رادیو - تلویزیونی شبکه‌های بین‌المللی و نیز بخش ترجمه اخبار خارجی تهیه می‌شود. در این پیوند، روابط عمومی سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها نیز اخبار مربوط به خود را به سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی به عنوان قطب خبری کشور اعلام و ارسال می‌کنند.

مناطق خبری خارجی ایرنا

مناطق خبری ایرنا در خارج از کشور شامل منطقه خاورمیانه و آفریقا به مرکزیت بیروت، منطقه اروپا و آمریکا به مرکزیت لندن، آسیا و اقیانوسیه به مرکزیت کوالالامپور و دفتر ارشد هند که پوشش خبری آسیای میانه و شبه قاره را به عهده دارند خبرهای تهیه شده در ۳۰ دفتر خارجی ایرنا و اخبار رابطین خبری و خبرنگاران آزاد ایرنا در سراسر جهان را به طور مستقیم بر روی خروجی‌ها ارسال می‌کنند.

خدمات سازمانی ایرنا

ایرنا به عنوان یکی از پیشگامان ورود اینترنت به ایران محسوب می‌شود و برای نخستین بار اینترنت با سرعت ۱۹٬۲۰۰B/s در سازمان به کارگیری شد و یک سال بعد سرعت آن به ۵۱۲KB/s ارتقاء یافت و در حال حاضر باخ پهنای باند ماهواره‌ای ۲MG/s به مشتریان خدمات می‌دهد.

ایرنا همچنین خدمات اینترنتی به شرح ذیل به متقاضیان ارائه می‌نماید:

ارائه نشانی پست الکترونیکی
انتشار آگهی‌های تبلیغاتی موردی صفحات سایت ایرنا
طراحی آگهی‌های تبلیغاتی
ثبت نام اینترنتی

دانشکدهٔ خبر و مؤسسهٔ ایران

دانشکده خبر به دلیل نیاز نظام رو به توسعه رسانه‌ای کشور و نبود رشته‌های تحصیلی خبرنگاری در مراکز آموزش عالی پایه‌گذاری شد و از سال ۱۳۷۶، پذیرش دانشجو برای آموزش و تربیت خبرنگاران، دبیران، سردبیران و عکاسان خبری رسانه‌ها را آغاز کرد.

تأسیس مؤسسه «فرهنگی - مطبوعاتی ایران» در سال ۱۳۷۳ نیز اقدامی در راستای تحقق اهداف رسانه‌ای سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی بود که زیر صاحب امتیازی ایرنا صورت گرفت.

۲ سال پس از آغاز به کار مؤسسه ایران، «روزنامه ایران»، روزنامه «ایران سپید» به عنوان نخستین روزنامه به خط «بریل» ویژه نابینایان و کم بینایان در سال ۱۳۷۵ انتشار یافت تا پنجره تازه‌ای رو به خبر را پیش روی آنان بگشاید. در ادامه، نیاز مخاطبان غیرفارسی زبان نیز سبب شد تا مؤسسه فرهنگی - مطبوعاتی ایران روزنامه‌های «الوفاق» و «ایران دیلی» را به ترتیب به زبان‌های عربی و انگلیسی، از سال ۱۳۷۶ منتشر سازد.

دیگر روزنامهٔ زیر مجموعه مؤسسه فرهنگی- مطبوعاتی ایران، «ایران ورزشی» است که سال‌ها در حوزه خبررسانی به ورزشکاران و ورزش دوستان فعالیت می‌کند.

یکی دیگر از فعالیت‌های رسانه‌ای ایرنا، راه‌اندازی «ایرنا فیلم» در سال ۱۳۹۰ بود که به عنوان نخستین تارنمای اختصاصی فیلم خبری در ایران شناخته می‌شود.

تازه‌ترین طرح‌های سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، راه‌اندازی تارنمای «ایرنا مقاله» و نیز «مدرسه روزنامه نگاری» است که با هدف تبدیل به قطب مهم آموزشی و پژوهشی - خبری کشور در فضای مجازی صورت گرفته و فعالیت آن‌ها در شهریور ماه ۱۳۹۳ همزمان با هفتهٔ دولت آغاز می‌شود.